SKUTKI UBOCZNE CHEMIOTERAPII

Chciałabym w tym poście zebrać wszystkie informacje na temat skutków ubocznych jakie mogą wystąpić podczas intensywnego leczenia. Nie jest tajemnicą, że chemioterapia to skuteczna metoda w walce z komórkami nowotworowymi. Jednak zasadniczą jej wadą jest fakt, iż niszczy nie tylko komórki chore ale również zdrowe. Wszystkie skutki uboczne oczywiście nie muszą występować u każdego dziecka lub z taką samą intensywnością. Wszystko zależy od rodzaju przyjmowanych leków oraz ogólnego stanu organizmu. 
Przedstawię dziś te skutki uboczne, które występują najczęściej podczas leczenia.

Jednym z najbardziej przykrych i świadczących o chorobie jest niewątpliwie wypadanie włosów. 

Nawet dla kilkulatków utrata włosów jest ciężkim przeżyciem. Utrata włosów lub strata gęstości może dotknąć każdego miejsca tzn. skórę włosów, brwi, rąk, nóg. Utrata włosów może być różna, można utracić je całkowicie, a można zauważyć tylko, że stają się one bardziej cienkie. Dzieci z reguły tracą włosy.

Utrata włosów następuje najczęściej dwa lub trzy tygodnie po rozpoczęciu terapii. Należy wcześniej przygotować malucha do tego. Warto z nim porozmawiać. Powiedzieć co się stanie oraz zapewnić że po zakończeniu leczenia włoski znów odrosną (zdarza się że włosy mogą nie odrosnąć, ale zdarza się to bardzo rzadko i zwykle spowodowane jest jeszcze innymi czynnikami). Włosy mogą odrosnąć w innym kolorze i może się zmienić ich struktura. Najlepiej już na początku leczenia obciąć dziecku włosy. Szok związany z ich wypadaniem będzie wówczas mniejszy. 

Jak dbać o wypadające włosy?

• używając ręcznika przy pielęgnacji włosów, masuj je zamiast wycierać
• do czesania używaj miękkiej szczotki lub grzebienia o szerokich zębach
• unikaj stosowania suszarki i lokówki
• dla starszego dziecka rozważ korzystanie z peruki, turbanu, szalu, bawełnianej czapki lub okrycia głowy
• unikaj kontaktu skóry i cienkich włosów ze słońcem (zaleca się nakrycie głowy).

Więcej na ten temat znajdziesz TUTAJ. 

Kolejny skutek uboczny jaki z pewnością się pojawi to MIELOSUPRESJA.

Jest to spadek produkcji komórek krwi. Czerwone krwinki, białe krwinki i trombocyty są stale produkowane w szpiku kostnym. Supresja jest terminem którego używa się, kiedy chemioterapia czasowo wpływa na możliwość wytwarzania odpowiedniej ilości komórek krwi przez szpik.

Często pojawia się również niedokrwistość.

 

Niedokrwistość jest terminem, który używany jest kiedy zahamowanie funkcji szpiku wpływa na redukcję czerwonych krwinek i hemoglobiny. Mówi się wówczas o anemii, która powoduje uczucie zmęczenia i rozdrażnienia. Często się zdarza, że liczba krwinek czerwonych jest tak mała, iż konieczna jest transfuzja. Nie denerwuj się, jest to stan normalny podczas choroby i Twoje dziecko z pewnością będzie miało przetaczaną krew nawet kilkakrotnie podczas leczenia.

Kolejny skutek uboczny to neutropenia.

Neutropenia to termin, którego używa się, gdy zahamowanie funkcji szpiku kostnego wpływa na neutrofile – podstawowy rodzaj białych komórek krwi. Ponieważ neutrofile odgrywają bardzo ważną rolę w zwalczaniu infekcji, ich mała liczba może spowodować rozwój poważnej choroby, która będzie wymagała przyjmowania antybiotyków. Jeżeli więc liczba całkowita neutrofili będzie zbyt niska, lekarz prowadzący może zadecydować o obniżeniu dawki chemioterapii lub przesunięciu na inny termin ze względu na duże ryzyko poważnej infekcji. Infekcji często towarzyszy gorączka, inne symptomy to nocne pocenie i drgawki.

Objawy możliwej infekcji:

• wysoka gorączka
• objawy przeziębienia
• wysypka
• biegunka

Aby zapobiegać i kontrolować neutropenię lekarz prowadzący zleca regularnie badać liczbę krwinek białych i neutrofili, przed i w trakcie każdego cyklu leczenia. Kiedy neutropenia grozi zdolności przyjęcia planowanej dawki chemioterapii, lekarz może zadecydować o podaniu po chemioterapii leków, aby zmniejszyć czas trwania i dotkliwość neutropenii. Zapobiegając spadkowi liczby białych krwinek, lekarstwa te wspomagają chorego w przyjmowaniu chemioterapii ściśle według schematu. Czasami jeżeli poziom białych krwinek jest niski, podaje się też doustne antybiotyki, aby zapobiec możliwości wystąpienia infekcji.

U twojego dziecka może się również pojawić trombocytopenia.

Trombocytopenia (małopłytkowość) – jest to termin, którego używa się kiedy zahamowanie funkcji szpiku kostnego obniża liczbę płytek krwi we krwi. Trombocyty są odpowiedzialne za rozpoczęcie procesu krzepnięcia krwi, jeżeli dochodzi do krwawienia. Jeżeli ich liczba jest zbyt niska, może dojść do powolnego siniaczenia, może ona spowodować przedłużone lub nadmierne krwawienie z ran, z nosa, z dziąsła, czy krwawienie bez zranienia. Czasami może dojść u chorego do transfuzji trombocytów.

Podczas leczenia pojawiają się również nudności i wymioty.

 Chemioterapia może spowodować uczucie mdłości lub wymioty. Mdłości występują najczęściej już pierwszego dnia po chemioterapii, ale mogą też się pojawić dzień lub dwa dni po. Lekarz prowadzący zwykle zaleca leki przeciwwymiotne, aby zapobiec tym uciążliwym skutkom leczenia. W większości przypadków leki przeciwwymiotne mogą częściowo lub całkowicie zapobiec występowaniu nudności lub wymiotów.

Jak zapobiegać i kontrolować nudności i wymioty?

• wprowadź do jadłospisu dziecka płynną dietę przed rozpoczęciem chemioterapii – zupy, kisiele, herbatki owocowe, wodę
• unikaj podawania jedzenia zbyt gorącego lub zbyt chłodnego, zbyt słodkiego lub zbyt ostrego. Podczas leczenia najlepiej wyeliminuj ostre, drażniące przyprawy np. czosnek
• podawaj małe ilości ale regularnie i często niż duże ilości tzry razy dziennie. Maluch powinien jeść na miarę swoich możliwości
• unikaj silnych i przykrych zapachów 
• jeśli to możliwe wychodź z dzieckiem na krótkie spacery na świeże powietrze. Zawsze oczywiście zapytaj lekarza prowadzącego czy nie widzi przeciwwskazań 
• jeśli dziecko odczuwa mdłości podawaj do picia letnią wodę, po łyżeczce a do pogryzania kawałek czerstwej bułki lub biszkopta

Więcej na temat żywienia podczas chemioterapii znajdziesz TUTAJ oraz TUTAJ. 

Podczas leczenia zdarza się, iż u niektórych dzieci pojawia się biegunka.

Pomimo że większość małych pacjentów omija ostra biegunka, należy zapobiegać odwodnieniu.

Jak zapobiegać odwodnieniu spowodowanym przez biegunkę lub wymioty?

• podawaj duże ilości płynów, ale małymi porcjami np. kilka łyżek. Dziecko powinno wypijać nawet 1,5 l płynów
• jeśli dziecko skarży się na zawroty głowy lub zauważysz zmniejszone oddawanie moczu może to być oznaka odwodnienia. Zgłoś taką sytuację lekarzowi. Maluch dostanie kroplówkę. 
• unikaj mleka i produktów mlecznych bo one mogą wzmacniać biegunkę;
• unikaj jedzenia ciężkostrawnego. Nie podawaj smażonych produktów, chipsów, fast foodów oraz żywności przetworzonej 
• podawaj banany i inne produkty bogate w potas np. suszone jabłka, awokado, kalarepka, dorsz
• poinformuj o tym lekarza aby mógł wprowadzić odpowiednie leczenie

W trakcie chemioterapii często pojawiają się pleśniawki w jamie ustnej.

 Błony śluzowe jamy ustnej mogą się zaczerwienić. Na skutek przyjmowania chemioterapii może wystąpić owrzodzenie lub podrażnienie jamy ustnej. Te objawy zapalenia określane są terminem mucositis. Inne objawy to infekcje jamy ustnej i gardła spowodowane przez wirusy i grzyby. Jeżeli u dziecka występuje ciągłe zapalenie gardła, należy ten fakt zgłosić lekarzowi. Być może potrzebne będzie zlecenie dodatkowego pobrania wymazu z gardła, aby sprawdzić możliwość występowania infekcji. Aby zminimalizować ryzyko infekcji jamy ustnej, lekarz prowadzący może poprosić o wizytę u lekarza stomatologa celem zrobienia badania kontrolnego i ewentualnego leczenia, jeśli jest taka konieczność. Bardzo ważne jest również regularne czyszczenie ząbków. 

Jak chronić i dbać o jamę ustną:

• utrzymuj jamę ustną malucha w czystości, używaj miękkiej szczoteczki do zębów, i łagodnej pasty 
• unikaj płynów do płukania jamy ustnej zawierającej alkohol
• unikaj owoców i soków cytrusowych gdy pojawiają się zmiany.
• unikaj pikantnego jedzenia oraz wszelkich sucharków i produktów, które mogą podrażnia 
•  podawaj w trakcie chemioterapii płynne jedzenie aby unikać podrażnienia śluzówki w jamie ustnej
• unikaj czyszczenia zębów nitką dentystyczną jeżeli poziom krwinek czerwonych jest niski
• stosuj czyścik do języka

Więcej na ten temat znajdziesz TUTAJ.

Poza wspomnianymi przeze mnie najczęściej występującymi skutkami podczas leczenia, może również pojawić się zmęczenie, zmiana w smaku wielu potraw, nerwowość, zmiany w zachowaniu (zwykle spowodowane sterydoterapią), wysypki skórne, zaparcia, problemy z równowagą i koordynacją.

Zwykle problemy te mijają po zakończeniu leczenia.

Jeśli zauważysz u dziecka jakąkolwiek zmianę, skonsultuj ja ze swoim lekarzem prowadzącym. Nie bój się pytać. Nie ma głupich pytań podczas leczenia, a zdrowie Twojego dziecka jest najważniejsze.